NAIZMENIČNE STRUJE

Naizmenične struje predstavljaju vremenski

promenljive struje koje stalno menjaju
intenzitet, a povremeno i smer. Za dobijanje
naizmenične struje koriste se generatori
naizmenične struje, tzv. alternatori.

dr Jasna Radulović, vanr. prof.

 MATEMATIČKO PREDSTAVLJANJE
NAIZMENIČNIH STRUJA
Izvori napajanja u kolima naizmenične struje su prostoperiodične elektromotorne sile,
pa su i struje i naponi, kao odzivi kola, takođe prostoperiodične (sinusne ili kosinusne)
funkcije vremena, obeležavaju se malim slovima u(t), i(t), ili u, i i nazivaju se
naizmeničnim naponima ili naizmeničnim strujama.
1. Trenutne vrednosti struja: 2. Fazori struja:
i1 (t ) = I m cos ωt = 2 I cos ωt I 1 = I1 ψ 1 = I 0
i2 (t ) = I m cos(ωt + ψ 2 ) = 2 I cos( ωt + π / 4 ) I 2 = I 2 ψ 2 = I π 4
i3 (t ) = I m cos(ωt + ψ 3 ) = 2 I cos( ωt − π / 2 ) I 3 = I 3 ψ 3 = I − π 2
Vremenski dijagrami: Fazorski dijagram:
i
i1(t)
I2
i2(t)
ψ2
T
I1
π 2π t
π/4 ψ3
i3(t)

I3
Umesto fazorskog predstavljanja u elektrotehnici se najčešće radi sa kompleksnim
veličinama, tj, projekcijama fazora na x (realnu) i y (imaginarnu) osu, u Gausovoj ravni.

I = Ie jψ = I cosψ + jI sinψ = I r + jI i Im
Moduo i argument kompleksnog broja:
I
jI i
Ii
I = Ir + Ii
2 2
ψ = arctg ψ
Ir
Veza izmedju kompleksnih predstavnika
i odgovarajućih trenutnih vrednosti:
I r Re

i ( t ) = 2 Re[ I e jωt ] = 2 I cos( ωt +ψ )

3. Kompleksni predstavnici struja:

1. Trenutna vrednost napona:
I1 = I
u = U m cos( ωt + θ ) = 2U cos( ωt + θ )
I 2
I2 = (1 + j), 2. Fazor napona:
2
U = U θ
I 3 = − jI .
3. Kompleksni predstavnik napona:
U = Ue jθ = U cosθ + jU sin θ = U r + jU i
 Kolo sa teromogenom otpornošću
Elementi kola u kojima se naročito ispoljava pojava pretvaranja električnog rada
u toplotu, nazivaju se termogeni otpornici, njihova karakteristika je termogena
otpornost R. u, i
i(t)

u(t)
R
T U I

2π t
i

+ u

i( t ) = I m cos ωt = 2 I cos ωt. u ( t ) = Ri ( t ) = 2 RI cos ωt θ =ψ = 0

Napon na krajevima otpornika je u fazi sa strujom, θ = ψ

Impedansa otpornika: Admitansa otpornika:

U = RI 1
ZR = R YR = =G
R
 Kolo sa kalemom
Elementi kola u kojima se naročito ispoljava pojava pretvaranja električnog rada
u magnetnu energiju i obratno, nazivaju se kalemovi, njihova
karakteristika je induktivnost kalema L.
u, i
i(t)

L U

π2 T I
i . 2π t
u(t)
+ u

di
u( t ) = L = − LωI m sin ωt = 2 X L I cos( ωt + π / 2 ) = 2U cos( ωt + π / 2 )
dt
U = jX L I X L = ωL - reaktivna otpornost idealnog kalema − reaktansa kalema
1
Z L = jωL - impedansa kalema YL = - admitansa kalema
jωL
Struja kroz idealni kalem kasni u odnosu na napon za π 2
 Kolo sa kondenzatorom
Elementi kola u kojima se naročito ispoljava pojava pretvaranja električnog rada
u elektrostatičku energiju i obratno, nazivaju se kondenzatori, njihova
karakteristika je kapacitivnost kondenzatora C.
u, i
i(t)

C
u(t)
T I
i 2π t

+ u U

q( t ) 1 I
u( t ) = = ∫ i( t ) dt = m sin ωt u ( t ) = 2U cos( ωt − π / 2 )
C C ωC
1
U = − jX C I XC = - reaktivna otpornost kondenzatora − reaktansa kondenzatora
ωC
1 1
ZC = = −j - impedansa kondenzatora Y C = jωC -admitansa
jωC ωC kondenzatora

Struja kroz kondenzator prednjači u odnosu na napon za π 2

 Kolo sa rednom R, L, C vezom
I
R L C

+ +
∑ e(t ) = ∑ u (t )
+
UR UL UC
+ U = U R +U L +U C
U
U R = RI, U L = jωL I , U C = I / ( jω C ) ,
UL
UL
UC
  1 
U =  R + j  ωL −  I = Z I
  ωC   U

 1 
Z = R + j ωL −  = R + jX - impedansa kola ϕ
 ω C  ϕ
UR I UR I
Moduo i faza impedanse: U UC

U X
Z= = R2 + X 2 ϕ = arctan
R
. Z = Ze jϕ ϕ = θ −ψ
I
1
X = ωL − = XL − XC - reaktansa kola
ωC
 SNAGA U KOLIMA NZS
Aktivna snaga: Reaktivna snaga: Prividna snaga:

P = UI cos ϕ [ W] Q = UI sin ϕ [ VAr] S = UI [ VA]

S S = P2 + Q2
Q
ϕ
P
cos ϕ = - Faktor snage
P S
Trougao snaga

Kompleksni predstavnici snaga:

P = Pe j0 = P
j π
π

Q = Qe = j 2

2
S = Se jϕ = S cos ϕ + jS sin ϕ = P + jQ
S = U I = Ue jθ Ie − jψ = UIe j( θ −ψ ) = UIe jϕ
*
 METODE REŠAVANJA EL. MREŽA
1. Direktna primena Kirhofovih zakona
Prvi Kirhofov zakon:
Algebarska suma struja koje se sustiču
u jednom čvoru električne mreže jednaka je nuli

∑ i( t ) = 0 ∑I k =0
m = nČ − 1
Drugi Kirhofov zakon:
Algebarska suma trenutnih vrednosti elektromotornih sila po proizvoljnoj
zatvorenoj konturi električnog kola jednaka je algebarskoj sumi
trenutnih vrednosti napona na svim elementima te konture.

∑ e(t ) = ∑ u (t ) ∑E = ∑Z I
− − −
∑ (E− Z I ) = 0
− − −

nk = ng − ( nČ − 1)
 2. Metoda transfiguracije mreže
Z1 Z2 Zn Ze n
= Ze = ∑Zi
i =1

Z1

Z2
Ze
1 n
1
= =∑
Z e i =1 Z i
Zn

1 1

Z 12 Z 13 Z1Z 2
Z1 = Z 12 = Z 1 + Z 2 +
Z 12 + Z 23 + Z 13 Z3
Z1 Z 12 Z 23 Z Z
Z 13 Z 12 Z2 = Z 13 = Z 1 + Z 3 + 1 3
Z 12 + Z 23 + Z 13 Z2
Z3 Z2
Z 23 Z 13 Z 23 Z Z
Z3 = Z 23 = Z 2 + Z 3 + 2 3
3 2 3 2 Z 12 + Z 23 + Z 13 Z1
 3. Tevenenova teorema
U odnosu na bilo koja dva kraja mreže, mreža sa naizmeničnom
strujom se ponaša kao realni naponski generator čija je ems jednaka
naponu na tim priključcima (Tevenenova ems), a unutrašnja
impedansa je jednaka ekvivalentnoj impedansi između tih priključaka
(Tevenenova impedansa).

A A ET
I=
I ≡
ET
I
Z + ZT
Električna mreža Z Z
ZT
B B

A A
+

(U )
Složena otpornička
Električna mreža
AB 0 = ET mreža (isključene
ems iz kola)
ZT = Ze

B B
4. Metoda konturnih struja
nk = ng − ( nČ − 1)

Z 11 I I + Z 12 I II + ... + Z 1k I k = E 11
Z 21 I I + Z 22 I II + ... + Z 2 k I k = E 22

Z k1 I I + Z k 2 I II + ... + Z kk I k = E kk
 TROFAZNI SISTEMI
Polifazni sistemi (Nikola Tesla) služe za prenos električne energije od
polifaznih generatora do polifaznih prijemnika. Polifazni generatori imaju q
priključaka, tzv. faza i jedan neutralni ili nulti priljučak (uzemljen). Polifazni
prijemnici takodje imaju q priključaka i nulti priključak. U praksi se najčešće
koriste trofazni sistemi, q=3. U
Uf = l
Trofazni generator
3
U l = 380 V, U f = 220 V

U f 1 = U f e j0 = 220 V
N 1 2 3 -j
2π

U f2 =Uf e = 220e − j120 V

3 

+ U 12 + U 23
U 31 + U f3 =Uf e
-j
4π
3
= 220e j120 V


U f1+
U f2 + U 12 = U f 1 − U f 2 = U l e j30
= 380 e j30
V,
U f3 +
U 23 = U f 2 − U f 3 = U l e -j90
= 380 e -j90
= − j380 V,

U 31 = U f 3 − U f 1 = U l e j150 = 380 e j150 V .

 
U f1 +U f3 +U f2 =0
 Veza trofaznih prijemnika u zvezdu
1. sa nultim vodom
I1

I2 Z1
Z2
0
I0
Z3
0
I3

Struje faza prijemnika u isto vreme su i struje u linijama

U f1 U f2 U f3
I1 = I2 = I3 = I 0 = I1 + I 2 + I 3
Z1 Z2 Z3
U l = 3U f
Veza trofaznih prijemnika u zvezdu
2. bez nultog voda (simetričan sistem)
I f 1 = I l1
1
+
Uf1 Z
U 12
0 Uf3
I f 2 = I l2 Z +
U 31 2
Z
Uf2
+
U 23 I f 3 = I l3
3

U f1 U f2 U f3
I f1 = I l1 = I f2 = I l2 = I f3 = I l3 =
Z Z Z

I 0 = I1 + I 2 + I 3 = 0
Veza trofaznih prijemnika u trougao
Il1
1

U12 If1 If3

Z Z
U31 Il2
2 Z

U23 Il3 If2

3

U 12 U 23 U 31
I f1 = I f2 = I f3 =
Z1 Z2 Z3
I l1 = I f 1 − I f 3 I l2 = I f 2 − I f 1 I l3 = I f 3 − I f 2

I l = 3I f
 Snaga trofaznog sistema
Da bi se izmerila snaga trofaznog simetričnog potrošača, priključenog na
trofazni simetrični sistem napona, dovoljno je da se izmeri snaga jedne faze.
Prividna, aktivna i reaktivna snaga simetričnog trofaznog potrošača su tri puta
veće od odgovarajuće snage jedne faze,

S = 3 S1 = 3U f I f = 3 ZI 2f

P = 3 P1 = 3U f I f cos ϕ = 3 RI 2f

Q = 3 Q1 = 3U f I f sin ϕ = 3 XI 2f
 TEST PITANJA
• Napisati izraz za struju koja se menja po prostoperiodičnom
zakonu – trenutna vrednost struje.
• Napisati izraz za napon koji se menja po prostoperiodičnom
zakonu – trenutna vrednost napona.
• Nacrtati fazorski dijagram napona i struje za kolo sa termogenim
otpornikom.
• Nacrtati fazorski dijagram napona i struje za kolo sa kalemom.
• Nacrtati fazorski dijagram napona i struje za kolo sa
kondenzatorom.
• Napisati izraz za impedansu rednog R, L, C kola.
• Čemu je jednaka aktivna, reaktivna i prividna snaga u kolima NZS
(jedinice).
• Čemu je jednaka prividna, aktivna i reaktivna snaga simetričnog
trofaznog potrošača.

Napomena: za UI (usmeni ispit) svaki naslov na početku slajda je pitanje.