СЕМИНАРСКИ РАД

тема: Пирамида и Купа

Predmet:METODIKA NASTAVE Student:Zećirović Hilmija

MATEMATIKE 2 Broj indeksa: 420/06

Profesor:ZORAN LUČIĆ
Piramida i kupa

ПИРАМИДА

Нека je n≥3, полиедар са n+1 страна од коих је jeдна n-

троугао а све остале су троуглови назива се n-тострана
пирамида (сл.1).
Површ пирамиде се састоји од површи n-
троугла A1,A2 ... An и дела површи роглја коју
сачинјавају поврси троглова A1A2O, A2A3O,... An-
1AnO.Ова површ и део простора ограничен нјоме
је пирамида.Површ пресеченог многоугла je
основа или база пирамиде,дeo површи роглја
саставлјен из површи троуглова je бочна површ
или омотач пирамиде,површ сваког троугла je
бочна страна пирамиде.Странице многоугла су
ивице основе,троуглова по којима се секу бочне
стране су боцне ивице пирамиде.Врх роглјасте
површи у којој се сустичу бочне ивице је брх
пирамиде.
Постоје праве и косе пирамиде.Ако су све
бочне ивице једнаких дужина,пирамида је
прва,иначе је коса.Висина пирамиде је одстојанје врха од
основе ако је пирамида права,око њене основе моње да се
опише круг; подножје висине налази се у центру тог круга.
ако је основа пирамиде правилан многоугао,пирамида је
правилна.На пример,ако je у бази једнакостраничан тоугао
пирамида је правилна тространа,ако је у бази квадрат,правилна
четворострана,шестоугао правилна шестострана.

Висина бочне стране која полази из врха правилне

пирамиде назива се апотема и одговара бочно страни.

2
Piramida i kupa

Пирамиде чије су основе и бочне стране међусобом

подударни једнакостранични троуглови и назива се правилан
тетраедар.

ЗАРУБЛЈЕНА ПИРАМИДА

Ako se n-tostrana piramida preseče sa ravni koja je paralelna

ravni osnove dobija se mnogougao homotetičan sa osnovom. Deo
piramide između tih homotetičkih površi jeste n-trostrana
zarubljena piramida (sl. 3a).

Homotetički mnogouglovi jesu osnove zarubljene piramide,

dok njen omotač sačinjavaju trapezi (sl. 3b). Normala S1 S2 na ravni
osnove naziva se visina zarubljena piramide.

Zarubljana piramida je prava ako je nastala od prave piramide

a pravilna ako je nastala od pravilne piramide. Budući da su obe
osnove pravilne piramide, pravilni mnogouglovi, zaključujemo da
omotač takve piramide čine jednakokraki trapezi. Visine
odgovarajućih trapeza nazivaju se apoteme zarubljene piramide.

III POVRŠINA PIRAMIDE

Površinu piramide obrazuju površina njene

osnove i površina bočnih strana koje obrazuju
omotač piramide.
Ako sa B označimo površinu baze
(osnove) piramide a sa M površinu njenog
omotača onda je površina piramide:

3
Piramida i kupa

P =B +M

Primer 1. Izračunati površinu jednakoivične trostrane piramide

(pravilnog tetraedra) ako je poznata ivica a
Rešenje: biće
a2 3 ah
B= i M =3
4 2
a 3
gde je h = prema tome imamo
2
a2 3 a⋅a 3 a2 3
P= +3 =4
4 2 4
P = a2 3

Primer 2. Prava pravilna četvorostrana piramida

ima dužinu 4cm, a visinu 10 cm. Izračunati njenu
površinu.
ah
Rešenje: a=4 cm, B=a2 i M= 4 = 2ah
2
H =10 cm
2
a
Gde je ha 2 = H 2 +   P = a 2 + 2ah
2
ha = 100 + 4 sledi P = 16 + ( 2 ⋅ 4 ⋅10 ,13 )
ha =10 ,19 P = 97 ,52 cm 2

POVRŠINA ZARUBLJENE PIRAMIDE

Ako površine baze, zarubljene piramide, označimo sa B1 i B2, a

površinu omotača sa M, njena površina biće:

P =B1 +B 2 +M

Da bi smo izračunali omotač zarubljene piramide moramo

izračunati pojedinačnu površinu svih bočnih strana, odnosno
moramo izračunati površine trapeza koji čine njen omotač.

a +b
M = n⋅ h
2

Primer 1: Data je prava zarubljena piramida

čije su osnove kvadrati (sl.4). Neka je a merni broj
ivice donje osnove, b merni broj ivice gornje
osnove i h merni broj visine bočne strane.
Izračunati površinu piramide.

4
Piramida i kupa

Rešenje površine piramide biće:

P = B1 + B2 + M
a +b
dalje je B1 = a , B2 = b , M = 4
2 2
h
2
pa je dakle P = a 2 + b 2 + 2( a + b ) h

Primer 2. Pravilna šestostrana zarubljena piramida (sl.5) ima

apotemu h=5 cm, dužinu donje ivice a=8 cm i dužinu gornje ivice
osnove b=2 cm. Izračunati njenu površinu.
Rešenje: Pošto je P = B1 + B2 + M
Biće:
a2 3 a2 3 a +b
B1 = 6 ⋅ B2 = 6 ⋅ M = 6⋅ h
4 4 2
2 2
a 3 a 3
B1 = 3 ⋅ B2 = 3 ⋅ M = 3( a + b ) h
2 2
3 ⋅16 3 3⋅4 3
B1 = B2 = M = 3 ⋅ 10 ⋅ 5
2 2
B1 = 24 3 B2 = 6 3 M = 150
pa je, dakle P = B1 + B2 + M
P = 24 3 + 6 3 +150
(
P = 30 3 +150 cm 2 )
P = 30 ( )
3 + 5 cm 2

IV KAVALIJERIJEV PRINCIP

Bonaventura Kavalijeri (1598-1647) bio je italijanski

matematičar, profesor Bolonjskog univerziteta i Galilejev učenik. U
delu "Geometrija nedeljivih" izložio je tadašnje saznanje
matematičke analize, geometrijski zasnovane.
Odigrao je značajnu ulogu u izračunavanju zapremine
geometrijskih tela pomoću svog stava koji je u elementarnoj
geometriji poznat kao Kavalijerijev princip i glasi:
Ako se dva tela nalaze između paralelnih ravni i ako su
jednake površine preseka ovih tela s ma kojom ravni koja je
paralelna dvema ravnima, tada su zapremine tih tela jednake(sl. 6).

5
Piramida i kupa

V ZAPREMINA PIRAMIDE

Ako pravu trostranu piramidu (sl.7) presecima MN,Q i MN, Q1,

razložimo na tri trostrane piramide α ,β i γ dobićemo tri jednake
piramide.

Piramide α i β su jednake, tj. V(α )=V(β ), jer imaju jednake

osnove (trogao MM1Q, je jednak trouglu MQQ1) i jednake visine (duž
spuštena normalno na ravan MQQ1M iz temena N1) jednake su
takođe i piramide β i γ jer imaju jednake osnove (trouglovi N1Q1Q i
NQN1 su jednaki) i zajedničku visinu (duž spuštenu normalno na
ravana NQQ1 N1 iz temena M) tako da su i njihove zapremine
jednake. Prema tome, sve tri piramide su međusobno jednake:

V(α )=V(β )=V(γ )

Očigledno je, dakle, da svaku trostranu piramidu ρ možemo,

dvema njoj jednakim trostranim piramidama dopuniti do trostrane
prizme koa će sa datom piramidom imati jednaku osnovu B i visinu
H. Pošto je zapremina prizme BH biće:

BH
V ( ρ) =
3
tako da možemo reći da je zapremina trostrane piramide jednaka
trećini proizvoda osnove i visine.
Neka je piramida ρ n-trostrana. Njena osnova je poligon koji
se može razložiti na n trouglova ∆ 1,∆ 2,∆ 3...∆ n, a piramida se može
razložiti na n trostranih piramida ρ 1,ρ 2,ρ 3...ρ n sa zajedničkom
visinom H. Kako je

V ( ρ ) = V ( ρ1 ) + V ( ρ 2 ) + .... + .V ( ρ n ) i
B = P( ∆1 ) + ( ∆ 2 ) + .... + P( ∆ n ) ,
P( ∆ k ) ⋅ H
V ( ρk ) = k=1,2,3...n
3
to je V ( ρ ) = 13 [ P( ∆ 1 ) + P( ∆ 2 ) + ...+ P( ∆ n ) ] H
1
ili V =
3
BH

6
Piramida i kupa

iz čega zaključujemo da je zapremina svake piramide jednaka

trećini proizvoda osnove i visine.

Primer 1. Izračunati zapreminu pravilnog tetraedra ako je

data njegova ivica a (sl.8).
Rešenje: Pošto je trougao MNQ jednakostraničan biće :
a2 3
B=
4
tačka T je težište tog trougla, pa koristeći poznatu
osobinu težišta i Pitagorinu teoremu za visinu
tetraedra dobijamo
2
2 a 3  a2 2a 2
H = MS − MT
2 2 2
= a −  ⋅
2
 = a2 − =
3 2  3 3

2a 2 a 2
tj. H = =
3 3
prema tome zapremina tetraedra će biti
1 1 a2 ⋅ 3 a 2 a3 2
V = BH = ⋅ ⋅ =
3 3 4 3 12

Primer 2. Površina osnove prave pravilne četvorostrane

piramide je 16cm2, a površina njenog omotača 40 cm2. Izračunati
njenu zapreminu.
Rešenje:Pošto je B = a 2 biće 16 = a 2 odakle sledi
aha
da je a = 4cm M = 4 ⇒ 40 = 8ha ⇒ ha = 5cm
2
Da bismo izračunali H koristimo Pitagorinu
2
a
teoremu H 2 = ha −   i dobijamo H = 21
2

2
1 1
Prama tome zapremina će biti V = BH = ⋅16 21
3 3

ZAPREMINA ZARUBLJENE PIRAMIDE

Neka je data zarubljena piramida (a) (sl.9), sa osnovama B1 i

B2 , visinom H i x odstojanjem vrha O odgovarajuće piramide
MNQSO od gornje osnove zarubljene piramide. Pošto je zapremina
zarubljene piramide jednaka razlici zapremina dveju "punih"
piramida, jedne sa površinom osnove B1 i visinom H+X, a druge sa
površinom osnove B2 i visinom X tada je:

B1 ( H + X ) B2 X B1 H ( B1 − B2 ) X
V ( a) = − = −
3 3 3 3
B1 : B2 = ( H + X ) : X
2
imamo 2

7
Piramida i kupa

ili B1 : B2 = ( H + X ) : X
H B2
odatle je X = Kada ovu vrednost sa X stavimo u
B1 − B2
obrazac za V ( a ) , imaćemo
B H ( B − B2 ) H B2
V ( a) = 1 − 1
3 3 B1 − B2( )
V ( a) =
B1 H
−
( B1 − B2 )( )
B1 + B2 H B2
odnosno
3 (
3 B1 − B2 )
i konačno V =
H
3
(
B1 + B1 B2 +B2 )

Iz toga možemo zaključiti da je zapremina zarubljene

piramide jednaka zbiru zapremina triju piramida kojima je visina
jednaka visini zarubljene piramide, a njihove osnove su: gornja i
donja osnova zarubljene piramide i geometrijska sredine tih osnova.

Primer 1. Pravilna četvorostrana zarubljene piramida ima

visinu H i apotemu h. Dužine osnovnih ivica su a i c, a bočne b.
Izračunaj zapreminu zarubljene piramide ako je a = 8cm , c = 2cm ,
h = 5cm
Rešenje.
a = 8cm Ako je V =
H
3
(
B1 + B1 B2 + B2 )
c = 2cm , sledi:
h = 5cm B1 = a 2 B2 = C 2

V=? B1 = 8 2 B2 = 2 2
B1 = 64 B2 = 4

Da bismo dobili visinu piramide koristimo trapez (osni) presek

čija je visina jednaka visini piramide, osnovne ivice su dijagonale
osnova piramide, a bočne ivice su bočne ivice piramide.

8
Piramida i kupa

d =a 2
d =8 2
d1 = c 2
d1 = 2 2
d − d1
X1 = =3 3
2

sa slike se vidi da je:

a −c
x=
2
6
x=
2
x =3

Iz
osenčenog trougla sledi
b2 = h2 + x2
H =b −X
2 2
1
2
b 2 = 25 + 9
H 2 = 34 − 27 = 7 b 2 = 34
H = 7 b = 34

Zapremina zarubljene piramide je

7
V = ( 64 +16 + 4)
3
7
V = 96 = 32 7 cm 3
3

VI KUPA

Geometrijsko telo ograničeno pravom

konusnom površi i jednom ravni koja ne
prolazi kroz vrh površi, a normalna je na
njenu osu, naziva se prava kupa (sl. 10a)
Kupa je prava ako je osa normalna na
ravan osnove; inače je kosa (sl.10b)
Deo presečene ravni ograničen
konusnom površi (krug) je osnova kupe, a
deo konusne površi između vrha i osnove je omotač kupe. Izvodnice
konusne površi koje pripadaju omotaču kupe nazivaju se izvodnice
kupe. Rastojanje između vrha i ravni osnove kupe je visina kupa, a
duž koja spaja vrh sa središtem osnove osa kupe.
Osa prave kupe je ujedno i njena visina.

9
Piramida i kupa

VII ZARUBLJENA KUPA

Telo koje nastaje presecanjem

kupaste površi sa dve ravni naziva se
zarubljena kupa (sl. 11)
Ona je ograničena dvema kružnim
površima, tzv. osnovama i delom
konusne površi između njih koja čini
omotač zarubljene kupe.
Zarubljena kupa je prava ako je
nastala od prave kupe.
Prava koja spaja središta osnova i
koja je ujedno i visina prave zarubljene
kupe naziva se osa zarubljene kupe.
Kao obrtna tela, kupa se dobija obrtanjem pravouglog trougla
oko jedne njegove katete (sl. 12a), a zarubljena kupa obrtanjem
pravouglog trapeza oko stranice na koju naležu pravi uglovi
(sl.12b).

VIII POVRŠINA KUPE

Neka je r poluprečnik osnove kupe, H visina, a s izvodnica

(sl.13a), površina kupe je zbir površine njene osnove i površine
njenog omotača. Ako je B površina baze (osnove), a M površina
omotača, tada je:
P =B +M

Jasno je B = r π . Može se pokazati da se omotač kupe može

2

uvek razviti u deo ravne površi koja ima oblik kružnog isečka,
poluprečnika s, a kome je
odgovarajući luk jednak obimu
osnove kupe (sl.13b), tako da je

10
Piramida i kupa

2rπs
M = = rπs
2
prema tome P = r 2π + rπs

odnosno površina kupe je

P =π
r(r +s)

U slučaju da je izvodnica s jednaka

prečniku osnove S = 2r onda je M = 2r 2π i
P = 3r 2π , tako da je osni presek kupe
jednakostranični trougao (sl.14) i obično se
takva kupa zove jednakostranična kupa.

POVRŠINA ZARUBLJENA KUPE

Neka je R poluprečnik donje osnove, r poluprečnik gornje

osnove, h visina i s izvodnica zarubljene kupe (sl.15a) površina
zarubljene kupe ja zbir površina njenih osnova i površine njenog
omotača. Ako je B1 površina donje osnove, B2 površina gornje
osnove i M površina omotača onda je:

P =B1 +M +B2

Jasno je B1 = R π i B2 = r π .
2 2

Može se pokazati da se omotač

zarubljene kupe uvek može razviti u
deo ravne površi koji je jednak razlici
površina dvaju kružnih isečaka, kao
što pokazuje (sl.15b).

M = ( R + r ) ⋅ πs
prema tome P = R 2π + ( R + r )πs + r 2π
Odnosno površina zarubljene piramide je: (
P =π R2 +( R +r ) ⋅ s +r 2 )

Primer 1. Visina jednakostranične kupe je H.

Odrediti njenu površinu.
Rešenje: Koda jednakostranične kupe S = 2r

Po Pitagorinoj teoremi

11
Piramida i kupa

H 2 = ( 2r ) 2 − r 2
H 2 = 4r 2 − r 2
H 2 = 3r 2

H2
odatle je r2 =
3
H
r=
3
2H
pošto je s=2r biće s =
3
P = rπ ( r + s )
H H 2H 
P= π  + 
3  3 3
H2 2H 2
P= π+ π
3 3
3H 2
P= π
3
P = H 2π

Primer 2. Izračunati površinu prave zarubljene kupe visine

H=3cm i sa poluprečnicima osnove R=6 i r=2.
Rešenje: Dužina izvodnice je.
s = H 2 + ( R − r ) 2 tj.
s = 9 +16 = 5cm
po formuli za površinu
P = π ( 6 2 + 8 ⋅ 5 + 2 2 ) = 80π
P = 80πcm 2

IX ZAPREMINA KUPE

Ako kupu i piramidu sa osnovama jednakih površina koje leže

u istoj ravni α i sa jednakim visinama H presečemo sa ravni β koja
je paralelna ravni α prema Kavalirijevom principu uvidećemo da
kupa i piramida imaju jednake zapremine (sl.16).
Iz toga zaključujemo da je zapremina kupe jednaka trećini
proizvoda površine osnove i
visine.
1
Vk = Vpir = BH
3 tj.

1 2
V = r πH
3

12
Piramida i kupa

U slučaju da imamo jednakostraničnu kupu (sl.14) s=2r pa je

r 3π 3
H =r 3 odakle je V =
3

ZAPREMINA ZARUBLJENE KUPE

Ako zarubljenu kupu dopunimo do kupe sa vrhom V (sl.17)

zapremina zarubljene kupe biće jednaka razlici zapremina dve kupe
– jedne sa poluprečnikom osnove R i visinom (0V)=H+X i druge sa
poluprečnikom osnove Vr i visinom (01V)=X, tako da je zapremina
R π ( H + X ) − r 2πX = π ( R 2 H + R 2 X − r 2 X ) =
1 2 1 1
V =
3 3 3
1
3

πH  R 2 +

X
H
2
(  1 
R − r 2  = πH  R 2 +
 3 
) r
r −R
( R 2 − r 2 )


πH
i konačno V =
3
(R 2
+ Rr + r 2 )
Primer 1. Odrediti zapreminu prave kupe poluprečnika osnove
r=12 cm i visine H=18 cm.
Rešenje: Po formuli za zapreminu
1 2
V = r πH biće
3
1
V = ⋅12 2 π ⋅18
3
V = 864 πcm 3
Primer 2. Odrediti zapreminu prave kupe sa površinom osnove
B=9π cm2 i površinom omotača M=24π cm2.
Rešenje: B=9π cm2
prema formuli B=r2π sledi 9π = r2π , r=3
M=24π cm2
prema formuli M= rπ s sledi 24π =3π s, s=8
prema Pitagorinoj teoremi visina će biti H = s 2 − r 2 = 7,41
1 2
zapremina će biti V = r πH
3
1
V = 9π 7,41
3
V = 22 ,3πcm 3
Primer 3. Data je kocka sa ivicom dužine a . Oko donje
osnovice kocke opisana je kružnica, a u gornju osnovu upisana je
kružnica. Te kružnice određuju donju i gornju osnovu jedne
zarubljene kupe. Odredi njenu zapreminu.
Rešenje: Visina kupe je H= a poluprečnik donje osnove
a 2 a
R= , a poluprečnik gornje osnove r= . Prema formuli za
2 2
zapreminu

13
Piramida i kupa

π ⋅H πa  a 2 a2 2 a2 
V =
3
(R 2
+ Rr + r 2 ) =
3  2
+
4
+ 
4 
πa 3  1 2 1 3+ 2
V = + +  = ⋅ πa 3
3  2 4 4 12

Primer 4. Odredi zapreminu prave zarubljene kupe ako su

poluprečnici njenih osnova R=7cm i r=2cm, a površina P=170π cm2.
Rešenje: Iz formule P = π ( R 2 + ( R + r ) s + r 2 )
sledi 170 π = π ( 49 + 9 s + 4 )
170 = 53 + 9 s
9 s =117
s =13
prema Pitagorinoj teoremi
2
 2R − r 
H = s 2 − 
 2 
H = 169 − 36
H = 133
H = 11,6
zapremina će biti
πH 2
V =
3
(R 2
+ Rr + r ) = 11,36π ( 49 + 14 + 4) = 11,36π ⋅ 67 = 259 ,06πcm 3

X UZAJAMNI ODNOS KUPE I PIRAMIDE

Ako je osnova piramide mnogougao upisan u

osnovu kupe, a vrh piramide je istovremeno i vrh
kupe, kažemo da je piramida upisana u kupu
(sl.17).
Ako temena pravouglog mnogougla ABCDE,
koji je upisan u osnovu prave kupe, spojimo sa
vrhom kupe V dobićemo pravilnu piramidu upisanu u
kupu. Kada se broj n stranica upisanog pravilnog
mnogougla neograničeno udvostručava njegov
obim Pn teži granici koja je jednaka obimu
kružnice u koju je mnogougao upisan. Apotema piramide hn teži pri
tome granici koja je jednaka dužini izvodnice s=(VB) kupe. Prema
tome, kad n neograničeno raste an teži nuli, a razlika s=hn takođe
teži nuli pri tome, hn teži svojoj graničnoj vrednosti s. Površina
Pn hn
omotača piramide teži granici koja je jednaka poluproizvodu
2
obima osnove i apoteme kupe. Tu granicu uzimamo za površinu
omotača kupe.

14
Piramida i kupa

XI PRIMENA KUPE I PIRAMIDE

Kombinacija geometrijskih tela obrađena u ovom radu, ima

praktičnu primenu u arhitekturi, građevinarstvu i dr. graditeljskim
delatnostima. Iz mnoštva takvih kombinacija izdvajam tri koje ću
ilustrovati sa tri primera.
Zarubljena kupa i kupa imaju iste osnove kojima se dodiruju.
Ako se visina kupe i zarubljene kupe odnose kao 3:2 i ako su
poluprečnici osnova zarubljene kupe R=10cm i r=4cm, a izvodnica
s=10cm izračunati zapreminu tako nastalog tela.

H k : H 2k = 3 : 2 3
Hk = H zk
2
2 H k = 3H zk
V = Vk +V zk R =10 cm
3 r = 4cm
H k = H zk
2 s =10 cm

πH
V zk =
3
(R 2 + R ⋅ r + r 2 )
8π
V zk = (100 + 40 +16 )
3
X = R −r
8π
X =6 V zk = 156
3
H 2
=s −X 2
V zk = 416 π
H 2
=100 − 36
1 2
H 2 = 64 Vk = R πH
3
H =8 1
Vk = ⋅100 π ⋅ 8
3
Vk = 266 ,6π
V = 416 π + 266 ,6π = 682 ,6πcm 3

Izvodnica prave zarubljene kupe je s=5 cm, a poluprečnici

osnova su r=5 cm i r1=2 cm. U kupu je upisana pravilna zarubljena
četvorostrana piramida tako da je donja osnova piramide upisana u
donju osnovu kupe, a gornja osnova u gornju osnovu kupe.
Izračunati zapreminu piramide.
s = 5cm
R = 5cm
r = 2cm
V zp = ?

V =
H
3
(
B1 + B1 B2 + B2 )
4
(
V = 5 2 + 20 + 2 2
3
)
4
(
V = 7 2 + 20
3
)

15
Piramida i kupa

B1 = a 2 B2 = a12

2R = a 2 2r = a1 2
H 2 = s2 − X 2
10 = a 2 4 = a1 2
H 2 = 25 − 9 X = R −r
10 2 4 2
a= a1 = ⋅ H = 16
2 X =3
2 2 2
H =4
a =5 2 a1 = 2 2

Pravougli trougao sa katetama dužine a = 3cm , b = 4cm , obrće

se oko hipotenuze. Odrediti površinu dobijenog tela.
M 1 = rπa
r = MC
12
M1 = ⋅ 3π a 2 = C ⋅ AM
P = M1 + M 2 5
36 48 36 a2 9
P= π + π M1 = πM 2 = rπb AM = =
5 5 5 C 5
2
84 12 r 2 = a 2 − AM
P= πcm 2 M2 = ⋅ 4π
5 5 9 
2
144 12
48 r 2 = 32 −   = =
M2 = π 5
  25 5
5

16
Piramida i kupa

XII ZADACI

1. Izračunaj površinu pravilne trostrane piramide kod koje osnovna

ivica ima dužinu 3m, a bočna 5m

aha
a2 3 M =3
P = B +M B= 2
4
9 3 9 4
a = 3m P= + 91 2
3 3 3 91
B=
s = 5m 4 4
4 M =3 2
P=
9
( )
3 + 91 m 2 9 3 9
2
4 B= M = 91
4 4
2
a 100 − 9
ha 2 = s 2 −   ha 2 =
2 4
3
2 91
ha 2 = 25 −   ha 2 =
2 4
9 1
ha 2 = 25 − ha = 91
4 2
2. Osnovna ivica pravilne četvorostrane piramide ima dužinu a .
Površina dijagonalnog preseka te piramide jednaka je površini
baze. Odrediti površinu omotače piramide.

aha
M =4 B =a2 dH
2 a2 =
a =a Pdp = a 2 2
M = 2aha
Pdp = B dH d =a 2
3a Pdp =
M =? M = 2a ⋅ 2 a 2H
2 a2 =
2
M = 3a 2

a2
H =
a 2
2
2a 2
H =
a 2
2a
H =
2

2
a 8a 2 + a 2
ha 2 = H 2 +   ha 2 =
 2 4
2 2 2
 2a   a  9a
ha = 
2
 +  ha 2 =
 2   2 4
a2 3a
ha 2 = 2a 2 + ha =
4 2
3. Centar gornje osnove kocke je vrh, a temena donje osnove su
osnova temena četvorostrane piramide upisane u koku. Dužina
ivice kocke a . Izračunaj površinu omotača piramide.

17
Piramida i kupa

4ah
M =
2
a=a M = 2ah
H =a a 5
M = 2a ⋅
M? 2
M = a2 5

2
a
h2 = a2 +  
2
a2
h2 = a2 +
4
4a + a 2
2
h2 =
4
2
5a
h2 =
4
a 5
h=
2
4. Izračunaj dužinu osnovne ivice i apotemu pravilne trostrane
piramide ako je dužina bočne ivice 10 cm, i površina omotača
144 cm2.
96
aha a1 =
s =10 cm 3aha 48 = 6
M = 2
M =144 cm 2 2 a1 = 16
aha = 96
a =? 3aha 96
144 = 96 a2 =
ha = ? 2 a= 8
ha
a 2 = 12

2
a  2304
ha 2 = S 2 −  
2 ha 2 = 100 −
ha 2 − b ± b 2 − 4ac
a2 t 1, 2 =
ha 2 = 100 − ha 4 −100 ha 2 + 2304 = 0 2a
4 100 ± 10000 − 9216
2
ha = t
2 2
t1, 2 =
 96  2
  t −100 t + 2304 = 0
2

ha 2 = 100 −  ha 
 4  ha 12 = 36 ha 22 = 64 t1, 2 = 100 ± 784 = 100 ± 28
  2 2
  ha 1 = 36 ha 2 = 64 t = 36 t = 64
9216 ha 1 = 6 ha 2 = 8
1 2
ha 2 = 100 −
4ha 2

5. Visina pravilne četvorosrtane piramide je H=12 cm, a dijagonala

njene osnove ima dužinu 8 cm. Odredi zapreminu piramide.

18
Piramida i kupa

B = a2 d =a 2 1
V = BH
H =12 cm  8 
2
d 3
B =  a=
d = 8cm 2 1
 2 V = ⋅ 32 ⋅12
V =? 64 8 3
B= = 32 a=
2 2 V = 128 cm 3
6. Osnova piramide je pravougaonik, a podnožje visine je u preseku
dijagonale osnove. Izračunaj zapreminu piramide: ako osnovne
ivice imaju dužine 6 cm i 8 cm, a dužina bočne ivice je 13 cm.
1 2
V = BH d 
a = 6cm 3 H 2 = s2 −  d 2 = a2 +b2
B = ab 2
b =8cm 1 d 2 = 36 + 64
V = ⋅ 48 ⋅12 B = 6 ⋅ 8 H = 169 − 25
2
s =13 cm 3 d 2 = 100
B = 48 H 2 = 144
V =? V = 4 ⋅ 48 d = 10
V = 192 cm 3 H = 12

7. Izračunaj površinu i zapreminu pravilne četvorostrane zarubljene

piramide ako je a = 13 cm , b = 10 cm i h = 8cm

P = B1 + B2 + M
V =
H
3
(
B1 + B1 B2 + B2 )
a =13 cm
P = a 2 + a12 + 2( a + a1 ) h
b =10 ca
P = 13 2 +12 + 2(13 +1)10
V =
2 7
3
(
169 + 169 +1 )
h =8cm
P = 169 +1 + 2 ⋅14 ⋅10 2 7
P =? V = (170 +13 )
P = 170 + 280 3
V =?
P = 450 cm 2 2 7
V = 183 = 2 7 ⋅ 61 = 112 7cm 3
3
d1 − d 2
h2 = s2 − X 2 H 2 = s 2 − X 12 X1 =
2
X 2 = s2 −h2 a1 = a − 2 x (
H 2 10 2 − 6 2 ) 2

X 2 = 100 − 64 a1 = 13 −12 H 2 = 100 − 36 ⋅ 2 d1 = 10 2

X 2 = 36 a1 = 1 H 2 = 28 d2 2
X =6 H =2 7
X1 = 6 2

8. Osnovne ivice pravilne četvorostrane zarubljene piramide imaju

dužine a = 4,6m i a1 = 2,6m . Apotema piramide je h=6 cm.
Odrediti površinu piramide.

19
Piramida i kupa

P = B1 + B2 + M
a = 4,6m
P = a 2 + a12 + 2( a + a 2 ) h
a1 = 2,6m
P = 21,16 + 6,76 + 2 ⋅ 7,2 ⋅ 6
h = 6cm
P = 21,16 + 6,76 + 86 ,4
P =?
P = 114 ,32 cm 2

9. Rezervoar dubine 3m ima obli zarubljene piramide čije su osnove

pravougaonici. Ivice gornje osnove imaju dužinu 30m i 15m, a
donja osnove 20m i 10m. Koliko litara vode može da stane u
rezervoar.
B = ab
H = 3m
a = 20 m
V =
H
3
(
B1 + B1 B2 + B2 ) B = 20 ⋅10
b =10 m
a1 = 30 m
3
(
V = 200 + 90000 + 450
3
) B = 200
B1 = a1b1
b1 =15 m V = 650 + 300 B1 = 30 ⋅15
V =? V = 950 m = 9500 dm
3 3
B1 = 450

10. Zapremina prave kupe je V=145 dm3, a izvodnica je četiri puta

veća od poluprečnika osnove. Izračunaj površinu kupe.
1
V = BH
V =145 dm 3 3
s = 4r 1 H 2 = s 2 −r 2
145 = r 2πH
P =? 3 (
H 2 = 4r 2 − r 2 )
P = B +M 1 2 H 2
=16 r 2
−r 2
145 = r πr 15
P = rπ( r +s ) 3
H 2 =15 r 2
P =3,29 π(3,29 +13 ,16 ) 435 = r 2πr 15
H = r 15
P =3,29 π ⋅16 ,45 435 = r 3π 15 s = 4 ⋅ 3,29 =13 ,16
P =54 ,1205 πcm 2 435
r3 = ≈ 3,29
π 15

11. Osni presek prave kupe je jednakokraki trougao sa osnovicom

dužine 12 cm i krakom dužine 10 cm. Nađi zapreminu kupe.
1 2
V = r πH
a = 12 cm ⇒ a = 2r a 3
r=
b = 10 cm 2 1
V = 36π ⋅ 8
V =? r =6 3
V = 12π ⋅ 8 = 96πcm 3
H 2 = b2 −r 2
H 2 = 100 − 36 = 64
H =8

12. Odredi zapreminu prave kupe sa površinom osnove B=9π cm2 i

površinom omotača M=24π cm2.

20
Piramida i kupa

1 2
V = r πH B = r 2π M = rπs
B = 9πcm 2
3
9π = r π2
24 π = 3πs
M = 24 πcm 2 1
V = 9π 55 r2 =9 24
V =? 3 s= =8
r =3 3
V = 3π 55 cm 3
H 2
= s −r
2 2

H 2
= 64 − 9
H = 55

13. Odrediti dužinu izvodnice prave zarubljene kupe sa visinom

H=15 cm i poluprečnicima osnove R=13 cm i r=5 cm.
H =15 cm
s2 = (R −r) + H 2
2

R =13 cm
r = 5cm
s 2 = 64 + 225 = 289
s =? s = 17

14. Poluprečnici osnove prave zarubljene kupe su 3 cm i 7 cm, a

dužina izvodnice je 7cm. Odrediti površinu osnog preseka.
2 R + 2r
H 2 = s 2 −( R − r )
2
r = 3cm Pdp = H
2
R = 7cm H 2 = 49 −16
14 + 6
s = 2cm Pdp = ⋅ 5,7 H = 33
2
Pdp =? H = 5,7
Pdp = 57 cm

15. Izvodniva prave zarubljene kupe zaklapa sa osnovom ugao

α =600. Poluprečnici osnove su R=9 cm i r=3 cm. Odredi
zapreminu i površinu kupe.
πs
R = 9cm
V =
3
(
R 2 + Rr + r 2 )
α = 60 0 ⇒ β = 2( R − r )
r = 3cm 12π
V = ( 81 + 27 + 9) β = 2 ⋅6
α = 60 0 3
β = 12
V =? V = 4π ⋅117
V = 468 πcm 3

(
P = π R2 + r 2 + ( R + r)s )
P = π ( 81 + 9 + 144 )
P = 234πcm 2

21
Piramida i kupa

16. Odredi zapreminu prave zarubljene kupe ako su poluprečnici

njenih osnova R=7 cm i r=2 cm, a površina P=170π cm3.
πH
R = 7 cm
V =
3
(
R 2 + Rr + r 2 )
r = 2cm 12π
V = ( 49 + 14 + 4)
P =170 πcm 2 3
V =? V = 4π ⋅ 67
V = 268πcm 3
P = B1 + M + B2
P = R 2π + ( R + r )πs + r 2π
P = π(R 2 + r 2 + ( R + r )s) H 2 = B2 −(R −r)
2

107 π = π ( 49 + 4 + 9 s ) H 2 = 13 2 − 5 2
170 = 53 + 9 s H 2 = 169 − 25
9 s = 170 − 53 H 2 = 144
9 s = 117 H = 12
117
s= = 13
9

22
Piramida i kupa

SADRŽAJ

I Piramida 1
II Zarubljena piramida 2
III Površina piramide 2
Površina zarubljene piramide 3
IV Kavalijerijev princip 4
V Zapremina piramide 5
Zapremina zarubljene piramide 6
VI Kupa 8
VII Zarubljena kupa 9
VIII Površina kupe 9
Površina zarubljene kupe 10
IX Zapremina kupe 11
Zapremina zarubljene kupe 12
X Uzajamni odnos kupe i piramide 13
XI Primena kupe i piramide 14
XII Zadaci 16

23
Piramida i kupa

LITERATURA

1. Dr E. Stipanić,Matematika (za III i IV razred gimnazije

društveno-jezičkog smera),Beograd 1969. godine
2. G.Vojvodić,Đ.Paunić,R.Tošić, Matematika (za III razred
srednje škole),Beograd 1999. godine

24